آمارها نشان می‌دهد، میزان مشارکت مردم در انتخابات گوناگون نقش مهمی در سرنوشت و تغییر شرایط داشته است؛ با این حال میزان مشارکت در انتخابات اطلاعات تأمل‌برانگیزی از نحوه مشارکت‌های سیاسی مردم به دست می‌دهد.
باید گفت استمرار و اقتدار نظام‌های سیاسی بر اساس میزان رضایت و اعتماد عمومی و اراده شهروندان و استمرار و اقتدار آنهاست. مشارکتی که در قالب‌های گوناگونی شکل می‌گیرد؛ اما مشارکت و حضور در انتخابات جزء مهم‌ترین‌هاست. در نظام جمهوری اسلامی ایران با عنوان نظام مردم‌سالار دینی که ساختار و محتوای آن از طریق رأی مستقیم مردم بنیان نهاده شد، در طول ۴۵ سال ده‌هاانتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری و شوراهای شهر و روستا برگزار شده است.
برگزاری ۱۱ دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد، مشارکت‌ها در هر دوره نوساناتی داشته که البته این نوسانات در میزان مشارکت‌ها تابع عوامل متعددی بوده است.
تغییر قانون انتخابات در مؤلفه‌هایی، چون میزان حدنصاب آرا برای ورود به مجلس شورای اسلامی، تغییر سن رأی‌دهندگان در دوره‌های گوناگون، حضور جناح‌ها و طیف‌های سیاسی و میزان تأیید و رد صلاحیت‌ها و... از عوامل مؤثر در کاهش یا افزایش میزان مشارکت مردمی در انتخابات در طول این ۴۵ سال بوده است.
برخی تحلیلگران سیاسی معتقدند، میزان مشارکت و حضور مردم پای صندوق‌های رأی افزون بر عواملی که پیش از این اشاره شد، به جوسازی‌های دشمن در جهت تزریق و ایجاد ناامیدی و بزرگنمایی مشکلات هم مربوط است.
با این حال، شرط رأی‌آوری برای ورود به مجلس در ادوار گوناگون با توجه به قانون انتخابات در آن دوره متفاوت بوده است.
از مصوبه شورای انقلاب تا رأی ملت
انتخابات مجلس اول بر اساس مصوبه شورای انقلاب برگزار شد و براساس آن در مرحله اول انتخابات نمایندگان با اکثریت مطلق آرا انتخاب می‌شدند و در صورتی که در دور اول، اکثریت مطلق حاصل نشد، انتخابات، دو مرحله‌ای می‌شد و در دور دوم با اکثریت انتخاب می‌شدند.
قانون انتخابات مجلس
در نخستین قانون انتخابات مجلس که در سال ۱۳۶۲ برگزار شد نیز این شرط رأی‌آوری در ماده ۸ تکرار شد و نامزدها در مرحله اول باید «اکثریت مطلق آرا» را کسب می‌کردند که به منزله کسب نصف به علاوه یک کل آرای مأخوذه بود. انتخابات مجالس دوم تا پنجم بر اساس آن قانون برگزار شد. این شرط در انتخابات چهارم و پنجم دشوارتر هم شد آنچنان که در انتخابات مجلس چهارم و پنجم تهران تنها دو نماینده تهران توانستند در مرحله اول به مجلس وارد شوند.
مجلس پنجمی‌ها و اصلاح قانون
مجلس پنجمی‌ها قانون انتخابات را اصلاح و در نهایت در ۷ آذر سال ۱۳۷۸ مصوب کردند: «در مرحله اول هر نامزد باید اکثریت یک سوم آرا را کسب کند.» در ۱۳ دی‌ماه همان سال نیز مقرر کردند: «انتخاب نماینده در مرحله اول منوط به کسب اکثریت حداقل یک چهارم کل آرا و در مرحله دوم و همچنین انتخابات میان دوره‌ای با کسب‌اکثریت نسبی به هر میزان باشد.» با این تغییر در قانون انتخابات، در مجالس ششم و هفتم کاندیداها راحت‌تر در مرحله اول راهی مجلس می‌شدند.
میانگین مشارکت
به طور میانگین، میزان مشارکت مردم در انتخابات مجلس حدود ۵۵ درصد است که در مجلس پنجم با رشد چشمگیری مواجه شد و به ۷۱ درصد رسید. از این منظر انتخابات مجلس پنجم با این میزان مشارکت یک نمونه استثنایی به شمار می‌رود.
انتخابات مجلس پنجم هم انتخاباتی استثنا در میزان مشارکت مردمی بود و با مشارکت بیش از ۲۴ و نیم میلیون شرکت‌کننده، جناح راست توانست اکثریت کرسی‌های مجلس را از آن خود کند؛ اما این گزاره آنجا تأیید می‌شود که برای نمونه انتخابات مجلس ششم را بررسی کنیم که با افزایش یک و نیم میلیونی تعداد شرکت‌کنندگان، یعنی کمی بیش از ۲۶ میلیون شرکت‌کننده، این اصلاح‌طلبان بودند که پیروز رقابت‌های انتخاباتی شدند.
انتخابات مجلس ششم
نگاهی به انتخابات مجلس ششم و مقایسه آن با مجلس هفتم نشان می‌دهد، شرکت بیش از ۲۶ میلیون نفر در انتخابات مجلس ششم که با مشارکت ۶۹ درصدی به پیروزی اصلاح‌طلبان منجر شد، به یکباره با کاهشی چشمگیر، یعنی مشارکت ۲۳ میلیونی روبه‌رو شده و با کاهش ۱۰ درصدی مشارکت، یعنی ۵۹ درصد در این دوره، اصولگرایان پیروز میدان انتخابات شدند.
مجلس هشتم و کاهش حضور
نگاهی به انتخابات مجلس هشتم نیز نشان می‌دهد، در این دوره هم با کاهش نزدیک به یک و نیم میلیونی تعداد شرکت‌کنندگان نسبت به دور هفتم روبه‌رو بودیم؛ به گونه‌ای که میزان مشارکت ۹ درصد کاهش داشت، همین کاهش مشارکت البته باز هم به نفع اصولگرایان به پایان رسید و مجدد پیروز رقابت‌های انتخاباتی شدند.
مجلس نهم
میزان مشارکت در انتخابات بعدی، یعنی مجلس نهم افزایش یافت؛ به گونه‌ای که بیش از ۳۰ میلیون نفر در انتخابات شرکت کرده و میزان مشارکت عدد ۶۴ درصد را نشان می‌داد.
اما در انتخابات مجلس دهم آنجا که با افزایش ۳ میلیونی تعداد شرکت‌کنندگان در انتخابات نسبت به دور نهم روبه‌رو بودیم، باز هم اصلاح‌طلبان دست بالا را در انتخابات داشتند؛ هرچند مجلس دهم ترکیبی یکدست را تجربه نکرد. هم اصولگراها کرسی‌های بالایی را تصاحب کردند و هم اصلاح‌طلبان. دسته سومی نیز بودند که در میانه این دو جناح توانستند کرسی‌های قابل توجهی را به دست آورند.
فاکتورهای رأی‌دهی
سیاسیون اعتدالگرای چپ و راست معتقدند، هرچقدر کاندیداهای دو جریان به شکلی حداکثری وارد میدان شوند، انگیزه بدنه رأی هر دو طیف برای حضور در پای صندوق‌های رأی هم بالاتر می‌رود. در کنار این عوامل نباید از نظر دور داشت که انتخابات در شهرهای کوچک بیش از آنکه تحت تأثیر جناح‌بندی‌های سیاسی باشد، به عواملی چون مناسبات قومی بستگی دارد.
مجلس یازدهم
انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی دوم اسفندماه سال ۱۳۹۸ برگزار شد.
میانگین مشارکت در دوره یازدهم ۵۷/۴۲ درصد عنوان شد و ۲۴ میلیون و ۵۱۲ هزار و ۴۰۴ نفر از مجموع ۵۷ میلیون و ۹۱۸ هزار و ۱۵۹ نفر در انتخابات شرکت کردند. بیشترین درصد مشارکت در استان کهگیلویه و بویراحمد با ۷۱ درصد و کمترین مشارکت هم به استان تهران با حدود 26درصد مربوط است. این آمار پایین‌ترین سطح مشارکت در همه انتخابات برگزار شده مجلس در ۴۵ سال اخیر است.
مشارکت بالای مردم در انتخابات مجلس دوازدهم هم حاکی از اقتدار نظام و فضای متعادل سیاسی حاکم بر آن و فعالیت و رقابت سالم جناح‌هاست.
تا زمان تنظیم این مطلب براساس آمارهای اولیه میزان مشارکت در انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی نیز در سراسر کشور بیش از 41 درصد و دز استان تعران نیز از 28 درصد فراتر رفته است.
